حماسه ی عاشورا

مقام معظم رهبری، با اندیشه‏ای ژرف و دانشی وسیع، درس‏ها، پیام‏ها و عبرت‏هایی از مدرسه‏ی عاشورا مطرح نموده و جان تشنه‏ی شنوندگان را از درس‏های سازنده و الهام آفرین عاشورا سیراب می‏نماید.
نوآوری، طراوت بیان، خلوص، عامل بودن و زمان آگاهی سبب گشته، دُرهای صید شده از آموزه‏های عاشورایی زیر نور خورشید آگاهی بدرخشند، چشم‏ها را خیره کرده و از جان بر آمده بر جان نشینند.
در دوران سیاه ستم شاهی، که اختناق یزیدی نفس‏ها را در سینه‏ها حبس کرده بود و ضرورت مبارزه‏ای حسینی از هر جهت احساس می‏شد، در مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی از سویی غبار تحریف از چهره‏ی مکتب عاشورا می‏زداید و از دیگر سو پیام عاشورا را چنان ترسیم می‏نماید که راه مبارزه را روشن و فروخفتگان را بیدار و عاشقان کربلا را به آنجا می‏برد که چون یاران امام حسین علیه‏السلام نه از خیل دشمن می‏ترسند و نه از قساوت قساوت پیشگان هراسی به خود راه می‏دهند.
پس از به بارنشستن آموزه‏های حسینی در مقطعی از زمان و پیروزی اعجاب برانگیز انقلاب اسلامی ایران، این آموزه‏ها و درس‏ها در قالبی دیگر، به صورتی متین و راه‏گشا مطرح می‏شوند و راه زیستن را به پیروان نهضت حسینی، با تکیه بر آموزه‏های عاشورا می‏آموزد. در طول جنگ تحمیلی که درس‏های عاشورا و نهضت حسینی اوج یافته و الهام بخش ملتی بزرگ و حماسه آفرین می‏گردد، در خطابه‏ها و تحلیل‏هایی استوار، درس ایمان، فداکاری، ایثار، شهادت‏طلبی، بصیرت، دشمن‏شناسی، مقاومت و صبر را فرا روی نسل انقلاب ایران می‏گشاید.
این درس‏ها اثری شگرف در مردان و زنان این مرز و بوم به جای می‏نهد که خود از آن چنین می‏گویند:
در شب هفتم یکی از برادران شهید در اهواز شرکت کردم. میان این جوان‏ها حتی مردان میان سال، وقتی نگاه بر چهره‏ی آنها می‏کردم با همه‏ی دل احساس می‏کردم که دارم شهدای کربلا را زنده در مقابل خود می‏بینم. این حماسه آفرینان جهان امروز، این کسانی که حاضرند گرسنگی بکشند و مقاومت بکنند و اما آنچه را که به نظرشان خلاف رضای خداست انجام ندهند.1
و مشاهدات خود از شهادت‏طلبی، بزرگ‏ترین درس عاشورا در آن شرایط سرنوشت ساز، را این گونه ترسیم می‏کند: 
وقتی ملتی حرفی ندارد که شهید بدهد و شهید بشود، هیچ قدرتی در مقابل او تاب مقاومت نخواهد آورد.2
ملت ایران با فراگرفتن همین درس‏ها، در صحنه‏های گوناگون مبارزه، در جبهه‏های مقاومت و ایثار و در سایر میدان‏ها، حماسه آفریدند و صحنه‏هایی افتخارآمیز و ماندنی در تاریخ شکوهمند ایران اسلامی ایجاد نمودند.
سرانجام در پرتو این مقاومت‏ها، رشادت‏ها، ایثارها و جان‏فشانی‏ها، نظام مقدس جمهوری اسلامی به درختی تنومند و سترگ، که از بادها و طوفان‏ها باکی نداشت، تبدیل گردید. همه‏ی این‏ها به برکت درس‏های به یادماندنی و مکرر عاشورا بود که در ایران زمزمه گردیده و به الگوی بی نظیر مقاومت بدل شد. در شرایط کنونی و در سالی که با درایت رهبر معظم انقلاب به نام عزّت و افتخار حسینی نامیده شده، عبرت‏های عاشورا سازنده‏ترین گزینه است که ره آوردی گران‏سنگ را در پی دارد. با توجه به عبرت‏هاست که می‏توان از تکرار تاریخ و سلطه‏ی جباران و منافقان جلوگیری کرد. بدین روی به تبیین این بخش از رهنمودهای رهبر فرزانه‏ی انقلاب می‏پردازیم.
عبرت
نخست لازم است که مفهوم عبرت را توضیح دهیم.
عبرت اسم نوع از مصدر عبور، به معنای گذر از آب و مانند آن و یا اسم مصدر از اعتبار است.
کاربرد عبرت در جایی است که از امر قابل مشاهده‏ای، به امری غیر قابل مشاهده دست یابیم،3 به گونه‏ای که بتوانیم برای شناخت آن به امر مشاهدهاستدلال کنیم.
عبرت از حوادث تاریخی یعنی عبور از ظاهر آنها و دست یافتن به پیامی که در درونشان نهفته است و رسیدن به سنت‏های حاکم بر تاریخ و به کار بستن آنها، به عبارت دیگر عبرت یعنی تجربه‏ی تاریخ و دست یافتن به آگاهی‏هایی که حوادث تاریخ از آن حکایت می‏کند.
گرچه جوامع بشری در ادوار مختلف و اقوام گوناگون ویژگی‏هایی مختص به خود را دارند، ولی در اصول کلی و بنیادی به نقاط مشترکی می‏رسند که از آن به سنن تاریخی و قوانین حاکم بر آن یاد می‏شود. خداوند در قرآن به همین قوانین اشاره می‏نماید:
«قد خلت من قبلکم سُنَنٌ فسیروُا فِی الأرض فانظروُا کیف کان عاقبة المکذبینَ»4 پیش از شما ملت‏هایی با روش‏ها و طریقه‏هایی بوده‏اند؛ در زمین گردش کنید، بنگرید سرانجام آنها که وعده‏های خدا را تکذیب کردند چه شد؟
و به عبرت و پند گرفتن از تاریخ و تأمل در زندگی پیشینیان برای کشف سنن حاکم بر تاریخ ارشاد می‏فرماید: 
«لقد کان فی قصصهم عبرة لاُولِی الألباب»5 در سرگذشت ایشان برای صاحبان خرد (خردمندان) عبرت است. 
مقام معظم رهبری به همین تأکید و سفارش می‏نماید:
«قرآن به ما می‏گوید که از گذشته تاریخ درس بگیرید. حالا ممکن است بعضی‏ها بنشینند، فلسفه بافی کنند که گذشته برای امروز نمی‏تواند سرمشق باشد. این حرف‏ها را بعضی‏ها می‏گویند. می‏خواهند اینها را با شیوه‏های فلسفی ـ به خیال خودشان ـ درست کنند، نمی‏توانند! کاری به آنها نداریم. قرآن صادق مصّدق است و ما را به عبرت گرفتن از تاریخ دعوت می‏کند.»6
در خصوص حادثه‏ی کربلا و نهضت امام حسین علیه‏السلام عبرت‏گیری به چه معنا است؟ رهبر انقلاب معنای عبرت‏گیری از عاشورا را چنین تصویر می‏نماید:
«عاشورا به غیر از درس، یک صحنه عبرت است. باید انسان در این صحنه نگاه کند تا عبرت بگیرد. یعنی چه عبرت بگیرد؟ یعنی خود را با آن وضعیت مقایسه کند، بفهمد در چه حال و وضعیتی است. چه چیز او را تهدید می‏کند و چه چیز برای او لازم است. این را عبرت می‏گویند. یعنی شما از جاده‏ای عبور کردید، یک اتومبیلی را دیدید که واژگون شده یا تصادف کرده و آسیب دیده است، مچاله شده وسرنشینانش نابود شده‏اند، می‏ایستید و نگاه می‏کنید، برای اینکه عبرت بگیرید. معلوم شود که چه جور سرعت و حرکتی، چه جور رانندگی‏ای به این وضعیت منتهی می‏شود. این هم نوع دیگری درس است. اما درس از راه عبرت‏گیری.»7
این رویکرد به عاشورا بیشتر وقتی ثمر بخش است که حاکمیت اسلامی در جامعه به وجود آمده باشد و عوامل قهقرایی که به صورت سلول‏های فاسد و مفسد در آمده‏اند از درون جامعه شروع به فعالیت کنند. هدف این است که چهره‏ی این عوامل ترسیم شود تا نحوه‏ی عملکرد آنها شناخته شود و برای جلوگیری از تکرار تاریخ و از میان رفتن ثمره‏ی مجاهدت‏ها، فعالیت آنها در نطفه خفه شود.
رهبر انقلاب عبرت‏ها را در همین راستا ارزیابی می‏فرمایند:
«در مباحث مربوط به عاشورا سه بحث عمده وجود دارد: یکی بحث علل و انگیزه‏های قیام امام حسین علیه‏السلام است… بحث دوم بحث درس‏های عاشورا است… بحث سوم درباره عبرت‏های عاشورا است، که چند سال قبل از این، ما این مسأله را مطرح کردیم که عاشورا غیر از درس‏ها، عبرت‏هایی هم دارد. بحث عبرت‏های عاشورا مخصوص زمانی است که اسلام حاکمیت داشته باشد. حداقل این است که بگوییم عمده‏ی این بحث مخصوص به این زمان است، یعنی زمان ما و کشور ما، که عبرت بگیریم.»8
پندآموزی و عبرت‏گیری از هر حادثه‏ای به میزان اهمیت آن حادثه و آثار آن در حیات اجتماعی انسان، در طول تاریخ، بستگی دارد. بعد از واقعه‏ی بعثت خاتم پیغمبران، حادثه‏ای به عظمت و آثار عاشورا در جهت احیای بعثت و در نتیجه تأثیر در زندگی بشر پدید نیامده.
اولاً حادثه را باید فهمید که چقدر بزرگ است، تا دنبال عللش بگردیم. کسی نگوید که حادثه‏ی عاشورا، بالاخره کشتاری بود و چند نفر را کشتند. همان طور که همه‏ی ما در زیارت عاشورا می‏خوانیم: «لقد عظمت الرزیّه و جلت و عظمت المصیبه»؛ مصیبت خیلی بزرگ است. «رزیّه»، یعنی حادثه‏ی بسیار بزرگ. این حادثه، خیلی عظیم است. فاجعه، خیلی تکان دهنده و بی نظیر است.»9
عظمت حادثه را وقتی بهتر درک خواهیم کرد که شخصیت امام حسین علیه‏السلام را بشناسیم. او در کودکی محبوب پیامبر بود و آن حضرت او را سید شباب اهلجنت نامید و در دوران جوانی مورد احترام همگان بود. در علم و فضیلت و بزرگواری، همچون برادرش امام حسن علیه‏السلام ، مانند خورشید، در میان مسلمانان، می‏درخشید.10

نقش تربیتی زنان در عاشورا

تربیت دارای دو بعد مختلف فردی و جمعی است. تربیت اخلاقی از زیر مجموعه های تربیت فردی است که شامل عزت مداری و ذلت ستیزی ست. اقسام تریت جمعی شامل تربیت اجتماعی، تربیت سیاسی، تربیت فرهنگی، تربیت اقتصادی و …. می باشد (محمدشاهی، 1390: 1). با توجه به هدف نوشتار تنها به تربیت سیاسی اشاره می شود. تاثیر زنان در سیاست می تواند مستقیم و یا غیرمستقیم باشد. تاثیر غیرمستقیم زنان در عاشورا از طریق تشویق و تهییج شوهران و همسران بوده است و تاثیر مستقیم به این صورت است که یا خانه هایشان را به محل امنی برای گفت و شنود سیاسی و کمک به یاران سیدالشهداء تبدیل کردند و یا به جهادگری و رزمندگی می پرداختند.

• تاثیر غیرمستقیم زنان در سیاست:

تأثير غيرمستقيم‌ زن‌ در ساختار جامعة‌ بشري‌ و نقش‌ بي‌ بديل‌ آن‌ در پرورش‌ مرد و ایجاد مردانی قوی در شرایط بحرانی را حتي‌ متعصب‌ترين‌ نظريه‌ پردازان‌ علوم‌ انساني‌ و جامعه‌شناسي‌ پذيرفته‌اند (عباسی، 1385، 1، 2-1). حضور ارزنده بسیاری از یاران سیدالشهداء نیز در نتیجه ی تاثیر همسرانشان در آن شرایط بحرانی و متحوّل ساختن روحیه آنان بوده است.

در اینجا شایسته است به بررسی نقش مادر عبدالله بن عمیر به گونه ای مفصل بپردازیم. عبداللّه بن عمیر به سپاهیان یزید حمله کرد، چند تن را کشت و نزد مادر و زنش آمد و گفت: ای مادر، راضی شدی؟ مادر گفت: راضی نمی شوم، مگر آنکه نزد حسین (ع) کشته شوی. عبداللّه را کشتند و سرش را به سوی مادرش پرتاب کردند. مادر سر را برداشت، بوسید و به سوی دشمن پرتاب نمود. در اثر اثابت آن سر نیز مردی از دشمن کشته شد. آنگاه عمود خیمه را کند و دو نفر را کشت.

بانوی دیگر دلهم (دیلم) بنت عمرو، همسر زهیربن قین می باشد. یکی از یاران زهیر می گوید: ما با گروهی همراه زهیر که از عثمانيان‌ بود در مراسم حج شرکت کردیم. در راه بازگشت سعی می کردیم تا حتی المقدور از امام حسین (ع) فاصله بگیریم، تا اینکه در منزلی فرود آمدیم که امام (ع) نیز با یارانش در آنجا فرود آمده بودند. ناگاه فرستاده ی امام (ع) وارد شد و به زهیر گفت: ” امام از تو خواسته که نزد وی بروی". در آن فضای بهت ناگاه صدای همسر زهیر بلند شد که: فرزند رسول خدا از تو می خواهد که به نزدش بروی و تو از این کار خودداری می کنی؟ چه می شود که اگر به نزد وی بروی و سخنش را بشنوی؟ (مهوری، 1381: 415-414). زهير به‌ پيشنهاد همسرش‌ و علي‌ رغم‌ ميل‌ باطني‌ خود به‌ سوي‌ خيام‌حسيني‌ رفت‌.

همچنین از اين‌ قسم‌ بانوان مي‌توان‌ بانويي‌ به‌ نام‌ “بحرّيه‌” را نام‌ برد كه‌ وي‌ همسر جناده‌ بن‌ كعب‌انصاري‌ خزرجي‌ و مادر عمرو بن‌ جناده است‌. جناده‌ از ياران‌ سيّدالشهدا بود كه‌ در جريان‌ اولين‌ حملة‌ دشمن‌ به‌ شهادت‌رسيد. بعد از وی پسرش عمرو (11 ساله) به دستور مادرش برای یاری به امام حسین (ع) آماده نبرد شد. او در برابر مادر ایستاد و مادر به او گفت: پسرم بیرون برو و نزد پسر پیامبر جهاد کن. امام حسین فرمودندکه پدر این جوان تازه کشته شده است و شاید مادرش از خروج وی راضی نباشد. آن جوان گفت: مادرم امر به خروج فرمود. آنگاه به میدان رفت و پس از مدّتی توسط دشمن شهید شد(بهزادیپور، 1384: 257).

امّ خلف، نیز بانوی دیگری ست ‌که بعد از شهادت‌ همسر، فرزندش‌ را مي‌فرستد و امام‌ حسين‌ (ع)اجازه‌ نمي‌دهندولي‌ اين‌ مادر فرزندش‌ را وادار به‌ دفاع‌ از سنگر ولايت‌ مي‌نمايد (بلخاری قمی، 1378، ج3: 6). ام وهب همسر عبداللّه ابن عمیر کلبی لشکریان ابن زیاد را در حال حرکت دید، از همسرش پرسید: این سپاه کجا می رود؟ گفت می روند با حسین بن علی بجنگند. زن آرزوی شهادت او را کرد و عبدالله میل خود را برای شهادت با همسر خود در میان نهاد. و سرانجام عبدالله جان خود را در سرزمین کربلا نثار امام حسین (ع)کرد(مهوری:1381، 410).

• تاثیر مستقیم زنان در سیاست:

این زنان به دو دسته تقسیم می شوند: - زنانی که خانه شان محل گفت و شنود سیاسی بود در ميان‌ اهل‌ كوفه‌ بانوی‌ غيرت‌ مندي‌ چون‌ مارية‌ عبديه را مي‌بينيم‌كه‌ خانه‌اش‌ را در مركز حوادث‌ توطئه‌آميزعبيدالله‌ به‌ محلي‌ امن‌ براي‌ هواداران‌ سيدالشهدا تبديل‌ مي‌كند. اين‌ بانو مركزي‌ براي‌ گفت‌ و شنودها وتحليل‌ اخبار سياسي‌ آن‌ روز به‌ نفع‌ سيدالشهدا داير نموده‌ بود. وقتي‌ اين‌ خبر به‌ گوش‌ ابن‌ زياد رسيد، به‌ عاملانش‌ دستور داد از اين‌ عمل‌ ممانعت‌ كنند و راه‌ منزل‌ اين‌ بانو رابراي‌ شيعيان‌ مشتاق‌ سدّ نمايند(سماوی، 1384، ج 2).

طوعه‌ امّ ولد بانوي‌ مجاهدی بود كه‌ در كوفه‌ به‌ سفير سيدالشهدا پناه‌ داد. - جهادگری و رزمندگی عصر عاشورا نیز در عظمت و حمله ی دشمن به خیمه ی امام، واقعه ی عجیبی رخ داد سربازی می گوید: زنی را دیدم از طایفه ی بنی بکربن وائل که با شوهرش در سپاه عمر سعد بود. هنگامی که دید سربازان بر زنان اهل بیت حمله برده اند و خیمه ی آنها را غارت می کنند، شمشیری به دست گرفت و به جانب خیام آمد و گفت: ای آل بکر بن وائل، آیا دختران رسول خدا را تاراج می کنند و شما می نگرید؟ و گفت: « لا حکم الا لله یا لثارات رسول الله ». این بانو اولين‌ فردي‌ بودكه‌ عليه‌ دستگاه‌ اموي‌ طغيان‌ كرد. عجیب است که این شعار، که از زبان زنی از سپاه دشمن خارج گردید سرلوحة‌ قيام‌هاي‌ شيعي‌ شد وبه‌ همين‌ جهت‌ قيام‌ هايي‌ كه‌ پس‌ از آن‌ براي‌ خون‌ خواهي‌ امام‌ حسين‌ (ع) انجام‌ يافت‌،غالباً با شعار يالثارات‌ الحسين‌ (ع) شناخته‌ مي‌شد( بهزادیپور، 1384: 253-252).

نتیجه گیری:

نتایج نشان‌ داد كه‌ زن‌ نيز مي‌تواند به انحاء مختلف در جهت‌ نيل‌ به‌ والاترين‌ مقام‌ انساني‌،هم‌ پاي‌ مردان‌، براي‌ تجديد بناي‌ اسلام‌ قيام‌ كند. زنان در کربلا بیکار ننشستند، بلکه با اراده خود به صحنه رفتند، فعّال و تأثیرگذار عمل کردند و از این همه درد و رنج و فداکاری نیز بهره‌ای داشتند. زنان حاضر در کربلا برای یاری ابا عبدالله الحسین از بهترین داشته‌های خود گذشتند. فرزندشان را قربانی کردند، از همسرشان گذشتند و حتی جان خود را فدا کردند.

امام‌ حسين‌ (ع) نیز مي‌دانستند كه‌ قيام‌ ايشان‌ عليه‌ يزيديان‌ منجر به‌ كشته‌ شدن‌همه‌ همراهان‌ مي‌شود و زنان‌ مي‌بايست‌ طلايه‌ دار دنباله ی‌ نهضت‌ شوندوحقايق‌ را علني‌ كنند و در عين‌ ارزيابي‌ قدرت‌ زور و ميزان‌ سلطه‌ آن‌، به‌ افشاگري‌ بپردازند.زنان‌ همراه‌ شدند تا حقايق‌ را به‌ نحو احسن‌ بگويند، چون‌ اگر در خانه‌ مي‌ماندند، بعد از خبرشهادت‌ نزديكان‌، بعد از چند روزي‌ گريه‌ و زاري‌ مسئله‌ همان‌جاختم‌ مي‌شد، به‌ همين‌ دليل‌ زنان‌ همراه‌ شدند و راه‌ دفاع‌ از ولايت‌ را آموختند وقدم‌ در راه‌ گذاردند.